Eerste hulp voor de geest

“Kon ik maar een maand terug in het nieuws”, zei iemand me vanochtend. Hier in Duitsland, maar ook wereldwijd hebben steeds meer mensen moeite om met alle nieuws informatie om te gaan. Zie dit stukje voor handvatten.

Daarnaast zien we dat er, als er ergens een incident of aanslag te betreuren is, een acute overbelasting van alle hulpverleningsstructuren ontstaat. Dat noemen we in het Engels een “surge”, een soort springvloed. Zowel fysieke als geestelijke gezondheidssystemen moeten dan roeien met de schaarse riemen die ze hebben.

Daarom zijn er de afgelopen decennia heel veel modellen en systemen bedacht die laagdrempelig aan zoveel mogelijk mensen kunnen worden aangeleerd. In Nederland is het heel normaal dat mensen een eerste hulp cursus, BHV-training of reanimatiecursus volgen. Zo leren we mensen of onveilige situaties te stabiliseren.

Het is ook mogelijk om technieken aan te leren om mensen te ondersteunen psychisch stabiel te blijven of te worden. Zo kunnen mensen direct, door mensen in hun eigen omgeving, ondersteund worden.

Gedurende de afgelopen jaren heb ik me in een heleboel systemen verdiept die allemaal ontwikkeld zijn om mensen PFA (Psychological First Aid), psychologische eerste hulp, aan te leren. Ik heb heel veel wetenschappelijke artikelen verteerd en heel goed gekeken wat wel en niet werkt. Je kunt namelijk tijdens de acute fase van een incident met interventies de plank ook flink misslaan en mensen in hun zelfredzaamheid belemmeren. Simpel gezegd: je kunt mensen die een schokkende gebeurtenis meemaken ook in tweede instantie “ziek praten”.

Vorig jaar heb ik uit al die modellen de onderdelen weggesneden die mijns inziens overbodig of empirisch en/of wetenschappelijk omstreden waren. Ik hield de basisonderdelen over en heb zo een eenvoudige structuur samengesteld die door iedere burger en/of hulpverlener aan te leren is.

Gedurende het afgelopen jaar heb ik mijn model getest en bijgesteld op de meest uiteenlopende groepen mensen die ik tijdens mijn werk mocht ondersteunen: burgers, journalisten, ambulance-, politie- en brandweercollega’s en in het vluchtelingenwerk.

Nu ben ik altijd de eerste die roept dat ieder model/protocol/systeem slechts zo goed is als de kwaliteit van de implementatie; het gaat om het beheersen van de vaardigheden om het zorgvuldig om te zetten. En dat is in dit geval natuurlijk ook zo. En voor psychologische/therapeutische collega’s is deze manier van denken echt omdenken; we weten dat het te vroeg inzetten van therapeutische interventies averechts kan werken. Ook ik heb in dat kader een heleboel moeten bijleren.

We weten dat mensen minder risico lopen op langdurige, psychische gevolgen van incidenten, als ze in een vroege fase van een toestand van machteloosheid/hopeloosheid richting een toestand van controle/eigenregie begeleid kunnen worden. Deze twee “toestanden” zijn namelijk tegenovergesteld aan elkaar. Simpel gezegd: zelfredzaamheid werkt beschermend. Bovendien houden burgers en hulpverleners die zelfredzaam blijven of dat snel weer worden, de maatschappij draaiende. Zeker tijdens incidenten. Binnen ondernemingen spreek je dan van “business continuity”.

Het klinkt ambitieus, maar ik wil eigenlijk dat iedere (burger)hulpverlener in Nederland de basics van psychologische hulp gaat beheersen. Niet op papier, maar echt met veldcompetentie. Politieagenten, brandweermannen en andere hulpverleners worden steeds vaker rond burgerhulpsituaties ingezet. Crisiswerk is een stuk minder belastend als je concrete handvatten hebt.

We weten allemaal dat het een kwestie van tijd is totdat we ook uit Nederland schokkende nieuwsberichten gaan horen. Geen enkel land blijft crisisvrij. Belangrijkste winst van het investeren in veldcompetente psychologische ondersteuners: de surge richting verderelijns hulpverleningsstructuren kan dan beter worden opgevangen. Mensen die écht hulp nodig hebben zullen die sneller en adequater krijgen, en systemen zullen stabieler blijven en zo beschikbaar zijn voor de echte spoedgevallen. De GGZ blijft gereserveerd voor de verderelijnse zorg, omdat GGZ-capaciteiten in de acute fase gespaard kunnen worden.

Genoeg woorden. Wat bedoel ik nou precies? Training omvat een beperkt, maar absoluut noodzakelijk theoriedeel en een groot vaardigheidsdeel. Alle technieken zijn niet-therapeutisch en kunnen/mogen door iedere burger worden toegepast. Bij twijfel rond veiligheid volgt meteen doorverwijzing (niet anders dan bij “fysieke”eerste hulp).

Training omvat:

• basiskennis over de fysieke en neurobiologische achtergronden van (acute) stressreacties. Kennis over hoe mensen reageren en waarom dat gebeurt.
• psycho-educatie en differentiatie van stressreacties. Wanneer is er sprake van zelfredzaamheid en mag je mensen juist niet storen in hun copingstrategie? Wanneer moet je kiezen voor terughoudend observeren? Wanneer is er sprake van disfunctie en moet je als ondersteuner actie ondernemen?
• volgens welke criteria screen en structureer je een chaotische uitgangssituatie? Waar begin je en waar is juist grote terughoudendheid geboden?
• hoe zorg je dat je zelf stabiel en gezond blijft in het werk?

Na afloop hebben deelnemers concrete handvatten. Ze zijn in staat de volgende technieken zelfstandig toe te passen binnen het frame van een eenvoudig stappenmodel:

• psychological alignment;
• reflectief luisteren en parafraseren;
• het geven van psycho-educatie en het zetten van ankers;
• het begeleiden naar zelfredzaamheid of zo nodig doorverwijzen.

Omdat er enorm veel vraag is naar handvatten in deze roerige tijden ga ik zo spoedig mogelijk beginnen met het trainen van mensen. Ik wil niet dat dit een “big business” project wordt, met dure materialen en flitsende campagnes. Ik heb juist zelf een nieuwe structuur bedacht met een training die voor iedereen (ook financieel) bereikbaar is.

Momenteel ben ik in overleg met mensen die mijn visie delen. Ik wil graag in een hele grondige train-de-trainer zorgen voor hooggekwalificeerde opleiders, die de technieken binnen hun eigen organisatie kunnen gaan delen. Zo bouw je tegelijkertijd aan zelfredzame organisaties en aan een meer zelfredzame maatschappij. Wie doet er mee?

Toevoeging naar aanleiding van vragen: natuurlijk blijf ik gewoon nieuwe, maar ook ervaren crisisinterventiecollega’s trainen, opleiden en begeleiden. Het nieuwe in bovenstaande training is dat deze echt alleen over basisbeginselen gaat en de technieken door iedereen (burgers én hulpverleners) aan te leren en om te zetten zijn. Laagdrempelig, eenvoudig en heel concreet. In iedere omstandigheid.